Kaliyga tahlil

Kaliy va natriy uchun qon taglili ko’plab surunkali va o’tkir patologiyalarda yuzaga keladigan makroelementlarning nomutanosibligini aniqlashga yordam beradi. Xususan, mushaklar va nervlarning faoliyati kalsiy miqdoriga bog’liq. Ushbu tekhiruv ko’pincha biokimyoviy qon tahlilining bir qismi sifatida buyuriladi (organlar faoliyatini har tomonlama baholashda). U bilan birga ko’pincha temirga testi o’tkaziladi. Kaliyni tahlilining arzon narxi har kimga ushbu makroelementni bitta yoki ko’p marta tekshirishga buyurtma berish imkonini beradi.

Tavsif

Kaliy tanadagi asosiy makroelementlardan biridir. U asosan hujayralarda uchraydi, ammo uning ozgina qismi qonga kiradi. Kaliy tanadagi ko’plab jarayonlarga ta’sir qiladi:

• kislota-ishqor muvozanatiga;
• mushaklarning qisqarishi;
• nerv impulsi;
• suv balansi.

Kaliyni tanaga kirishi, tanada tarqalishi va tanadan chiqishi boshqa moddalarga bog’liq. Masalan, kislota miqdori oshsa, plazmaga ko’proq kaliy tushadi. Kislota miqdori pasayganda, kaliy plazmadan hujayralarga o’tadi.

Insonlar kaliy miqdorini ovqatlanish jarayonida to’ldiradilar. U, ayniqsa, kartoshka, o’rik, dukkakli ekinlar va qora olxo’rilarda juda ko’p, oz miqdorda esa har qanday go’sht, sabzavot va mevalarda uchraydi. Kuniga tanaga taxminan 4-5 g kaliy kerak. U oshqozonga oziq-ovqat bilan kiradi, so’ngra ichakka singib ketadi va qonga kiradi. Kaliy tanadan ter bezlari, ichak va buyrak usti bezlari orqali chiqadi. Agar ko’p miqdordagi makroelementni tezda chiqarib tashlash kerak bo’lsa, tanada buyraklar faoliyatini rag’batlantiradigan aldosteron gormoni ishlab chiqariladi.

Qonda kaliyning normal miqdori juda past bo’lganligi sababli, uning konsentrasiyasidagi kichik o’zgarishlar ham bemorning ahvoliga ta’sir qilishi mumkin.

Kaliy va natriy uchun qon tahlili kaliy yetishmovchiligi (gipokaliyemiya) yoki ortiqchaligini (giperkaliyemiya) aniqlashga yordam beradi.

Gipokaliyemiya kaliyning tanadan qusish va siydik bilan juda tez chiqarilishi yoki uning yetarli darajada ta’minlanmaganligi tufayli rivojlanishi mumkin. Ushbu holatning asosiy belgilari:

• tez-tez charchash;
• mushaklarning tonusini yo’qotish;
• yurak ritmining o’zgarishi;
• mushaklarning kuchsizligi.

Giperkaliyemiya odatda tarkibida kaliy mavjud bo’lgan dori-darmonlarni tez-tez qabul qiladigan insonlarda uchraydi. Bundan tashqari, agar buyraklar uni tanadan chiqarib tashlashga qiynalsa, makroelement tanada to’planadi. Giperkaliyemiyaga chalingan bemorlarda ko’pincha quyidagi alomatlar aniqlanadi:

• yurak qisqarish chastotasi kamayishi;
• oshqozonda og’riq;
• oyoqlardagi zaiflik;
• uvushib qolish;
• mushaklar kuchsizligi.

Kamdan kam hollarda giperkaliyemiyaga chalingan insonlarda yurak to’xtab qolishi kuzatiladi. Shuning uchun xavf ostida bo’lgan bemorlarga muntazam ravishda kaliy va natriy qon tahlilidan o’tish tavsiya etiladi. Agar kaliy yetishmovchiligi yoki ortiqchaligini o’z vaqtida aniqlansa, nomutanosiblikni bartaraf etish va asoratlarni oldini olish mumkin.

Tekshirish usuli

Ion selektiv elektrodlar usuli.

Tekshirish uchun material

Venadan qon.

Kaliy tahlili bilan birga qanday tekshiruvlar olib boriladi?

Bemorning ahvoli to’g’risida to’liq klinik ko’rinish hosil qilish uchun shifokorlar kaliy miqdoridan tashqari quyidagilarni tez-tez tekshirib turishadi:

• kortizol;
• karbamid;
• kreatinin;
• kalsiy;
• aldosteron.

Birgalikda ushbu tekshiruvlar tashxis qo’yish va kasallik yoki patologik holatning sababini aniqlash uchun yetarli ma’lumot beradi.

Adabiyot

1. Zaichik, A.Sh., Churilov, L.P. Patokimyo. Endokrin-metabolik kasalliklar, 2007. – V. 2.
2. Averin, E.E., Nikitin, I.G., Nikitin, A.E. Gipokalemiya: muammoning hozirgi holatini ko’rib chiqish. Tibbiyot alifbosi, 2018. – V. 3 (32). – S. 12-18.
3. Dolgov, V.V. Klinik laboratoriya diagnostikasi. Milliy yetakchilik. 2 jildda. – M.: GEOTAR-Media, 2012. – T. 1. – S. 242-243.

Testni ertalab o’tkazgan maqul, chunki kun davomida qon parametrlari bir necha marta o’zgarishi mumkin. Ertalabki tekshiruv eng ishonchli natijani beradi. Odatda, shifokorlar tahlilni soat 8-11 larda buyuradilar.

Qon testi natijalarida buzilish xavfini kamaytirish uchun tekshiruvdan oldin kamida 8 soat ovqatlanmaslik kerak. Oxirgi ovqatlanishda, tahlildan oldin, og’ir va yog’li ovqatlarni iste’mol qilish tavsiya etilmaydi. Qaynatilgan tovuq, salat yoki bo’tqa tayyorlash yaxshidir.

Testdan ikki soat oldin chekish va gazsiz suvdan boshqa ichimliklarni ichish taqiqlanadi. Tekshiruvdan 60 daqiqa oldin stress holatda bo’lish va jismoniy faoliyat bilan shug’ullanish tavsiya etilmaydi. Hatto oddiy yugurish ham mumkin emas. Ushbu faoliyat qon parametrlariga ta’sir qilishi mumkin. Qonni maqbul holatga qaytarish uchun kaliy va natriy uchun tahlildan oldin kamida 15 daqiqa o’tirib, chuqur nafas olish foydalidir. Bu butunlay tinchlanishga yordam beradi.

Shifokor ma’lum vaqt oralig’ida bir nechta kaliy testlarini buyurganda, ularni teng sharoitlarda o’tkazish muhimdir. Faqatgina shunda, tekshiruvlar dinamikadagi kaliy miqdorining o’zgarishini to’g’ri baholashga yordam beradi.

Shifokorlar quyidagi holatlarda kaliy tahlilini o’tkazishni tavsiya etadilar:

• gipo va giperkaliyemiya belgilarida;
• buyrak usti bezlari faoliyatining yomonlashishi;
• yurak ritmining buzilishida;
• diuretiklarni qabul qilishda;
• qonda kislota miqdorining o’zgarishi;
• yurak glikozidlarini qabul qilish.

Shuningdek, ushbu makroelementni tekshiruvdan o’tkazish yurak va buyrak yetishmovchiligini nazorat qilish uchun ko’rsatiladi.

Qonda kaliyning normal ko’rsatkichlari 3,4 dan 5 mmol/l gacha.

Agar makroelement konsentrasiyasi oshsa, bunga quyidagilar sababchi bo’lishi mumkin:

• tubulopatiya;
• gemoliz;
• buyrak yetishmovchiligi;
• DIC (tarqalgan tomir ichida qon ivishi) sindromi;
• metabolik atsidoz;
• gipoaldosteronizm;
• glikozidlar bilan zaharlanish;
• Addison kasalligi;
• kaliy preparatlari dozasini oshirib yuborish;
• ichki qon ketish.

Kaliy miqdori me’yordan pastga tushganda gipokaliyemiya rivojlanadi. Uning sabablari:

• magniy yetishmovchiligi;
• gipoaldosteronizm;
• diareya;
• metabolik alkaloz;
• Kushing sindromi;
• kaliyni ovqat bilan yetarli darajada tanaga kirmasligi;
• kuchli qusish;
• buyrak yetishmovchiligi.

Kaliy va natriy uchun qon testining natijasi davolovchi shifokor tomonidan hal qilinadi. Bu nafaqat tadqiqot natijalarini, balki so’rov natijalari va boshqa testlarni ham hisobga oladi.